دیپلماسی نهضتی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ نقشۀ راه و مسائل پیش ‌رو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مقاومت‌پژوه و دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه جامع امام حسین(ع)

چکیده

دیپلماسی نهضتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی نقش مهمی در شکل­گیری روابط خارجی و بین­المللی کشور ایفا نموده است. چنین نقشی در بستر قانون اساسی به­تدریج منجر به تشکیل ساختارهای حاکمیتی چون نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گردید که مأموریت اصلی و اساسی آن پُشتیبانی‌ و حمایت از نهضت­های آزادی­بخش و دولت­های حامی مقاومت در سراسر جهان است؛ که این مهم در تعامل و همکاری با سایر ساختارهای رسمی و قانونی نظام تعیّن پیدا می­کند. با این وجود به ­نظر می­رسد این موضوع پس از چهار دهه از تشکیل نظام جمهوری اسلامی و در آغازین سال­های گام دوم انقلاب آنچنان که باید­و­شاید مورد ساخت پژوهشی و پرداخت علمی قرار نگرفته و از طرفی نقشۀ راه آن با توجه به مسائل و مشکلات پیش ­رو طراحی و تدوین نشده است. هدف اصلی این مقاله، بررسی و تحلیل همین موضوع است که تلاش می­کند ضمن تبیین چهارچوب مفهومی و نظری مقاومت و جایگاه محکم آن در قانون اساسی، نسبت دیپلماسی نهضتی و سیاست خارجی را مورد ­واکاوی قرار داده و در نهایت مسائل پیش روی کاربست دیپلماسی نهضتی در عرصۀ سیاست خارجی را در چهارچوب نقشۀ راه پیشنهادی مورد ­ارزیابی قرار دهد. روش پژوهش به­لحاظ نوع تحقیق، توصیفی ـ تبیینی و به­لحاظ روش‌شناسی تحقیق بر مبنای نوع داده­ها، روش کیفی است. روش گردآوری داده‌ها نیز کتابخانه‌ای، اینترنتی، اسنادی و مطالعات میدانی بوده و روش تجزیه­و­تحلیل اطلاعات نیز تحلیل محتوا و روایی می‌باشد. نتیجۀ نهایی تحقیق این است که دیپلماسی نهضتی در راستای نظام ارزشی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران به­دنبال تشکیل محور مقاومت در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق بومی­سازی مقاومت بوده و این مهم در یک نقشۀ راه پیشنهادی شش­مرحله‌ای یعنی گفتمان‌سازی، شبکه‌سازی، جریان‌سازی، جنبش‌سازی، نظام‌سازی و در نهایت تمدن‌سازی مدیریت و اجرا می‌گردد. البته تحقق نقشۀ راه مستلزم توجه به مسائل و چالش‌های پیش روی دیپلماسی نهضتی است که در بخش پایانی مقاله مورد­ بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Diplomacy of Movements and the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: Roadmap and Forthcoming Problems

نویسنده [English]

  • Rouhollah Ghaderi Kangavari
Deputy Minister of Education and Research
چکیده [English]

The foreign policy of the Islamic Republic of Iran has played a great role in shaping the country's foreign and international relations regarding the diplomacy of movements since the early days of the victory of the Islamic Revolution. Notifying such a role in the Iranian constitution gradually led to the establishment of governmental entities such as the Quds Force of the Islamic Revolutionary Guard Corps, whose main mission is to support the liberation movements and pro-resistance governments all around the world. This important role can be fulfilled in an interaction and cooperation with other formal and legal structures of the country. However, after four decades of the formation of the Islamic Republic and in the early years of the second step of the revolution, it seems that this goal has not been the subject of serious research and scientific measures properly. Moreover, the roadmap has not been designed yet due to the problem which have appeared. The main purpose of this research is to study and analyze this problem and to explain the conceptual and theoretical framework of resistance and its strong status in the constitution, and to investigate the relationship between diplomacy of movements and foreign policy. Moreover, this research is intended to assess the application of the diplomacy of movements in the field of foreign policy in the proposed roadmap framework. The qualitative research follows descriptive-explanatory method. Library, internet, documentary and field studies are used for data collection. Content analysis and measuring the validity are employed for data analysis. The results revealed that movement diplomacy in line with the value system and national interests of the Islamic Republic of Iran is pursuing the establishment of an axis of resistance at the regional and international level through localization of resistance. This is performed and managed in a proposed roadmap consisting of a six-stage format including the creation of discourses, networks, procedures, movements, systems, and civilization. Of course, the realization of the roadmap requires paying attention to the issues and challenges facing the diplomacy of movements, which will be discussed in the final part of this essay.

کلیدواژه‌ها [English]

  • movement diplomacy
  • foreign policy
  • Islamic Revolution
  • deepening
  • resistance
  • Roadmap
-  امام خمینی(ره)، روح‌اله (1378)، صحیفۀ امام، ج 10، ج 12، تهران: انتشارات مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). 
-  امام خامنه‌ای، سید علی، بیانات. قابل بازیابی در:
http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=41673
http://farsi.khamenei.ir/memory-content?id=38937
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=28183
-  آلیستر، مک گراث (1384)، درس­نامۀ الهیات مسیحی، ترجمۀ بهروز حدادی، ج 1، قم: مرکز ادیان و مذاهب.
-  افتخاری، اصغر و دیگران (1396)، ظرفیت‌سنجی نظریات روابط بین‌الملل در عمق‌بخشی خارجی انقلاب اسلامی (با تأکید بر نظریۀ سازه‌انگاری)، فصلنامۀ آفاق امنیت، سال دهم، ش 36.
-  اسلامی، محمدتقی (1381)، تساهل و تسامح، قم: نشر مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزۀ علمیه.
-  بهمن، شعیب، خانلو، علی‌کاظم (1394)، دیباچه‌ای بر دیپلماسی نهضتی، فصلنامۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال شانزدهم، ش 3، پیاپی 63.
-  توماس، میشل (1387)، کلام مسیحی، ترجمۀ حسین توفیقی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
-  دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1391)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ ایران، تهران: نشر سمت.
-  زارعی، سعدالله (1394)، مبانی و دستاوردهای دیپلماسی نهضتی جمهوری اسلامی‌ ایران، تهران: مؤسسۀ مطالعات اندیشه‌سازان نور، 22 دی.
-  صدقی، ابوالفضل (1394)، مدیریت عالی نهضتی، مبانی و مأموریت‌ها، فصلنامۀ مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال شانزدهم، ش 4، پیاپی 94.
-  صفوی، سید یحیی (1392)، جزوۀ درسی (منتشرنشده) عمق‌بخشی، دورۀ دکتری مطالعات بین‌الملل دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام، تهران.
-  طباطبایی، محمد حسین (بی‌تا.)، تفسیر المیزان، جلد 19، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، قم: بنیاد علمی ‌و فکری علامه طباطبایی، با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجاء.
-  عبائی، محمود (1390)، الهیات رهایی‌بخش، شهریور­ماه. قابل بازیابی در:
-  عباسی، مجید (1397)، نظام سُلطه‌ و تعارضات آن در روابط بین‌الملل در گفتمان مقام معظم رهبری، فصلنامۀ پژوهش‌های‌ راهبردی ‌سیاست، سال‌هفتم، ش ‌52‌.
-  قادری کنگاوری، روح‌الله (1392)، نظریۀ مقاومت در روابط ­بین‌الملل؛ رویکرد ایرانی ـ اسلامی‌ نفی سبیل و برخورد با سُلطه، مجلۀ علمی ـ ‌پژوهشی سیاست دفاعی، ش 82.
-  قادری کنگاوری، روح‌الله (1394)، نظریۀ مقاومت و نظریه‌های غربی روابط بین‌الملل، تهران: نشر مخاطب.
-  قادری کنگاوری، روح‌الله (1395)، جنبش 99 درصدی اشغال وال استریت؛ ماهیت و پیامدها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-  قادری کنگاوری، روح‌الله (1398)، مقاومت و دیپلماسی نهضتی؛ تحولات، فرصت­ها و چالش­ها، تهران: دانشگاه جامع امام حسین(ع).
-  قاسمی، بهزاد (1398)، طراحی راهبردهای نهضتی در پرتوی گفتمان انقلاب اسلامی، تهران: مرکز باقرالعلوم(ع).
قانون اساسی جمهوری اسلامی‌ ایران (1375)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-  کریم‌زاده، علی (1394)، مدیریت روندهای اجتماعی برای تبدیل آنها به جنبش­های اجتماعی، تهران:گزارش راهبردی مؤسسۀ اندیشه­سازان نور.
-  کوهن­، جین و دیگران (1386)، فهم و مطالعۀ جنبش‌های  اجتماعی جدید، ترجمۀ علی حاجلی، تهران: جامعه و فرهنگ.
-  میرقادری، سیدفضل‌الله، کیانی، حسین (1391)، بن‌مایه‌های ادبیات مقاومت در قرآن، فصلنامۀ ادبیات دینی، دورۀ 1، ش 1.
-  میلسن، ژان (1389)، دیپلماسی عمومی: از تئوری تا عمل، کتاب ژان میلسن. دیپلماسی عمومی‌ نوین: کاربرد قدرت نرم در روابط بین‌الملل، ترجمۀ رضا کلهر و محسن روحانی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- Gates M, Roberts (2009), “A Balanced Strategy: Reprogramming the Pentagon For a New Age”, Foreign Affairs, Vol. 88, No. 1, Jan-Feb.
-  Ghaderi Kangavari, Rouhollah.”The Complex Relationship among Troika of Religion, Science and Politics: From an Islamic Perspective”. Burhan Journal of Qur'anic Studies. .Vol 02, No.01, 2017. Available at:  www.academicpress.org
-  Ghaderi Kangavari, Rouhollah.”The Complex Relationship among Troika of Religion, Science and Politics: From an Islamic Perspective”.in Science and Religion: Synergy not Skepticism. The Health Science Publisher, JAYPEE. 2018.
- Henry Kissinger put it best when he said that Iran has to decide whether it’s “a nation or a cause. Available at: http://foreighnpolicyblogs.com/2013/05/06/a-candid-dicussion-witj-karim-sadjadpour/
- Iran’s dilemma: a country or a cause-Los Angeles Times.Available at: https://www. latimes.com/ opinion/op-ed/la-oe-0124-mcmanus-iran-symbolism-20160124-column.html
-  Rice, Condoleezza. (2012) "Syria is central to holding together the Mideast". November 23, 2012. Available at: www.washingtonpost.com