بررسی علل تلاش عربستان برای امنیتی سازی فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: استادیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای گرایش غرب‌ آسیا، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مسئلۀ هسته­ای ایران یکی از موضوعات اصلی در تشدید تنش در روابط عربستان و ایران و آشکارشدن دشمنی­های این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران می­باشد. شاید بتوان گفت عربستان هیچ­گاه تا این اندازه به­صورت آشکار در مجامع بین­المللی علیه جمهوری اسلامی ایران موضع دشمنی­اش را اتخاذ نکرده بود. پس از حملۀ نظامی امریکا به عراق در سال 2003 که موضوع هسته­ای جمهوری اسلامی ایران در صدر اخبار رسانه­ها و محافل سیاسی و بین­المللی قرار گرفت، عربستان به­صورت مستقل و در چهارچوب شورای همکاری خلیج فارس از فعالیت صلح­آمیز هسته­ای ایران (به اصطلاح خودشان برنامۀ اتمی) به­شدت ابراز نارضایتی  کرد. این کشور اقدامات ایران در این زمینه را نوعی «ماجراجویی» تلقی کرده و حتی دخالت امریکا را برای مقابله با آنکه در نگاه آنها موازنۀ قدرت منطقه­ای را بر هم زده، خواستار شد. عربستان حتی پس از ناکامی در ممانعت از شکل­گیری توافق، لحظه­ای در ناکارآمد نشان دادن آن درنگ نکرد. عادل الجبیر وزیر امور خارجۀ سابق این کشور در مخالفت با آن  می­گوید: «این توافق برای تغییر رفتار ایران کافی نیست». پرسش اصلی این است که چرا عربستان به این شدت با توافق برجام و فعالیت صلح­آمیز هسته­ای ایران مخالفت می‌کند؟ به نظر نویسندگان هرچند جمهوری اسلامی ایران در راهبردهای امنیتی خود عربستان را به­عنوان دشمن تلقی نمی­کند و به­دنبال امنیتی‌کردن رابطۀ خود با آن کشور نیست، ولی نخبگان عربستان در حال حاضر به جمهوری اسلامی ایران به­عنوان «دشمن» نگاه می­کنند. ازاین­رو، به هرگونه تحرک از جانب این کشور واکنش نشان می­دهند. فعالیت صلح­آمیز هسته­ای یکی از اقدامات جمهوری اسلامی ایران است که نخبگان عربستان آن را به­عنوان «تهدیدی وجودی» برای خود تلقی کرده و اقدام به «امنیتی­سازی» آن نموده­اند. مقالۀ حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation of the Reasons of Saudi Arabia’s Efforts to Change Iran’s Peaceful Nuclear Program into a Security Challenge

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadegh Kooshki 1
  • Mahdi Bizhani 2
1 Corresponding author: Associate professor at the Faculty of Law and Political Sciences, the University of Tehran
2 PhD candidate in regional studies, the Middle East, the Faculty of Law and Political Sciences, the University of Tehran
چکیده [English]

The concern of Iran's nuclear program is one of the main challenges in increasing the tensions in Saudi-Iranian relationship and the disclosure of Saudi’s hostility against the Islamic Republic of Iran. Perhaps Saudi Arabia had never taken an open hostile position against the Islamic Republic of Iran in international entities before. Following the US military attack against Iraq in 2003, when the nuclear activities of Iran was considerably argued in the media and international and political circles, Saudi Arabia independently declared its dissatisfaction on  Iran’s nuclear programs (atomic program, as they called it) in the setting of the Gulf Cooperation Council. Saudi regarded Iran's activities as "adventurous", and even called for US intervention to counter what they regarded as distorting the balance of power in the region. After its failure in preventing the establishment of the agreement, Saudi Arabia did not hesitate to introduce it as ineffective. Adel al-Jubair, Saudi’s former foreign minister, said: "this agreement is not sufficient to change Iran's behavior." The main question of this research concerns why Saudi Arabia is so strongly opposed to JCPOA and the peaceful programs of the Iranian nuclear program. The researchers believe that although the Islamic Republic of Iran does not consider Saudi Arabia as an enemy in its security strategies, and does not try to change the problems in their relationship as security challenges, the Saudi elites now regard the Islamic Republic of Iran as an "enemy". Hence, they show strong reaction to any movement on the part of Iran. Iran’s peaceful nuclear activities are considered as “intrinsic threat" and have changed it to security challenge. This is a descriptive-analytical research based on library studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saudi Arabia
  • Iran
  • JCPOA
  • securitizing

مراجع

-  ابراهیمی، نبی­الله (1394)، سلفیۀ وهابی؛ تمایزهای هویتی عربستان سعودی و ایران، فصلنامۀ مطالعات ملی، سال شانزدهم، ش 63.
-  احمدیان، حسن (1395)، تحول در سیاست منطقه­ای عربستان، آورده­های ملک سلمان، فصلنامۀ روابط خارجی، سال هشتم، ش چهارم.
-  ازغندی، علیرضا، آقاعلیخانی، مهدی (1392)، بررسی عوامل منطقه­ای واگرایی در روابط ایران و عربستان (1390 ـ 1384)، فصلنامۀ سیاست، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دورۀ 43، ش 2.
-  اسماعیلی نجار، حمیدرضا (1397)، چرا عربستان نمی­تواند خودش را با ایران مقایسه کند؟ قابل دسترسی در:                  http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1975607
-  اسماعیلی نجار، حمیدرضا (1398)، نکاتی دربارۀ معاملۀ هسته­ای امریکا و عربستان، قابل دسترسی در:                          http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1986419
-  ایرنا، 28 فروردین 1398، قابل دسترسی در:
https://www.irna.ir/news/83282511
-  آقایی، سید داوود (1394)، سیاست و حکومت در عربستان سعودی، چاپ اول، تهران، نشر میزان.
-  بخشایش اردستانی، احمد (1398)­، بولتون و پمپئو در حال محو شدن از سیاست ترامپ در تخاصم با ایران، دیپلماسی ایرانی 13 شهریور، قابل دسترسی در:
http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1985964
-  بروجردی، مهرداد (1393)، جنگ سرد ایران و عربستان/ امریکا تا دو سال آینده به ایران حمله نمی‌کند، قابل دسترسی در:
http://www.jamnews.com/detail/News/405372
-  بوزان، باری و همکاران (1386)، چهارچوبیتازهبرایتحلیلامنیت، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
-   پورحسن، ناصر (1397)، تحول مواضع عربستان در قبال رژیم صهیونیستی، فصلنامۀ مطالعات فلسطین، ش 31.
-  پولاک، کنث (1398)، ترامپ به ایران چیزی را داد که خوابش را هم نمی­دید، قابل دسترسی در:                                http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1986641
-  تابناک، 18 آبان 1397، قابل دسترسی در:
https://www.tabnak.ir/fa/news/850001
-  جام نیوز، 21 اسفند 1393، مقایسۀ حسنین هیکل دربارۀ هخامنشیان و جمهوری اسلامی، قابل دسترسی در:              http://www.jahannews.com/analysis/412237
-  چرنوف، فرد (1388)­، نظریه و زبرنظریه در روابط بین­الملل، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
-  خبرگزاری مهر، 19 آذر 1398:   https://www.mehrnews.com/news/4794535
-  خوش­چهره، جلال (1390)­، ایران و امریکا؛ نزدیک به نقطۀ جوش، دیپلماسی ایرانی، قابل دسترسی در:                          http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1983141
-  ذاکر اردکانی، طاهره (1390)­، بررسی عوامل تأثیرگذار بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در عراق، فصلنامۀ مطالعاتخاورمیانه، ش 67.
-  روزنامۀ شرق­، 2 آبان 1398، قابل دسترسی در:
https://www.magiran.com/article/­3974121
-  سیاری، حبیب­الله­ (1388)­، الگوی موازنۀ قدرت در راهبردهای امنیتی خیلج فارس، فصلنامۀ علوموفنوننظامی، ش 14.
-  شورمیج، محمد (1396)، تأثیر انقلاب اسلامی بر مناسبات عربستان با ایران در دهۀ نخست نظام جمهوری اسلامی (1368 ـ 1358)، فصلنامۀ مطالعاتانقلاباسلامی، شمارۀ 50.
-  صالحی نجف­آبادی، عباس (1394)، بررسی دلایل هژمونیک شدن گفتمان ایران­هراسی و          شیعه­هراسی بر اساس نظریۀ لاکلائو و موفه، فصلنامۀ پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، ش دوم.
-  صداقت، محمد (1397)، الگوی روابط ایران و عربستان، از رقابت تا خصومت، فصلنامۀ پژوهشملل، دورۀ دوم، ش 14.
-  صدقیان، محمد صالح (1398)، میانجی‌گری­ها در حقیقت برای «امنیت اسرائیل» و «امنیت عربستان» است، قابل دسترسی در:  irdiplomacy.ir/fa/news/1984036.www
-  صفاری انارکی، محمد (1394)، عوامل سبب­ساز واگرایی در روابط ایران و عربستان با تأکید بر فاجعۀ منا، پژوهش ملل، ش 3.
-  عبدالله­خانی، علی (1385)، بررسی و نقد نظریۀ امنیتی­ساختن، فصلنامۀ مطالعات راهبردی، شمارۀ 33.
-  عبدالله­خانی، علی (1390)، نظریه­های امنیت، ترجمۀ منیره آذری، انتشارات، مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین­المللی معاصر تهران.
-  عصر ایران (1394)­، 58 اتهام وزارت خارجۀ عربستان سعودی علیه ایران، 1 بهمن ماه، قابل دسترسی در:                               http://asriran.com/fa/news/445787/58
-  عصر ایران، 18 آذر 1397، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/643907
-  عصر ایران، 3 اسفند ماه 1396، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/594537
-  عصر ایران، 10 مهر ماه 1398، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/ 691662
-  عصر ایران، 12 شهریور ماه 1398، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/687435
-  عصر ایران، 13 آذرماه 1398، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/701725
-  عصر ایران،22 بهمن 1396، قابل دسترسی در:
http://www.asriran.com/fa/news/592237
-  عصر ایران، 23 آبان ماه 1398، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/698297
-  عصر ایران، 27 فروردین ماه 1398، قابل دسترسی در:
https://www.asriran.com/fa/news/663147
-  فاست، لوئیس (1396)، روابط بین­المللی خاورمیانه، ترجمۀ احمد سلطانی­نژاد، تهران، ادارۀ نشر وزارت امور خارجه.
-  قهرمانی، مصطفی (1398)، ایران و الگوی امنیت خلیج فارس، قابل دسترسی در:
http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1985480
-  کابالان، مروان، (1397)، چرا برجام منهای امریکا جذابیتی برای ایران ندارد؟، 27 اردیبهشت، قابل دسترسی در:                https://www.asriran.com/fa/news/609817
-  کاظمی، علی اصغر (1370)، زنجیرۀ تنازعی در سیاست و روابط بین­الملل، تهران، نشر قومس.
-  کرمی، کامران (1398)، یمن؛ جبهۀ دوم حمله علیه ایران، قابل دسترسی در:
https://donya-e-eqtesad.com/64/3310994
-  کریمی فرد، حسین (1395)، تبیین رئالیستی سیاست خارجی عربستان در قبال بحران­های خاورمیانه، فصلنامۀ پژوهش­های روابط بین­الملل، دورۀ نخست، شمارۀ 21، صص 109 - 79.
-  کوشکی، محمدصادق، محمدی، جواد (1394)­، سیاست خارجی در غرب آسیا، چاپ اول، تهران انتشارات خرسندی.
-  کینزر، استیون (1390)، صف­آرایی جدید در خاورمیانه، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشر پیکان.
-  لوییس، جفری (1394)، عربستان و سلاح هسته‌ای: نتوانستن یا نخواستن؟ 25 خرداد، قابل دسترسی در:                 http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1948789
-  لیستر، تیم (1398)، حمله به میدان نفتی عربستان، نقشۀ بازی در خلیج فارس را تغییر می­دهد، ترجمه: بی­نام، قابل دسترسی در:
http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1986302
-  مرکز بررسی­های استراتژیک ریاست جمهوری­، شنبه 21 مرداد 1396، جنگ سرد ایران و عربستان، قابل دسترسی در:                         http://www.css.ir/fa/content/112615
-  مستقیمی، بهرام، ابراهیمی، نبی­الله (1386)، روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس بعد از سال 2003، فصلنامۀ سیاست دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 3.
-  میریوسفی، علیرضا (1398)، پشت پردۀ چگونگی شکل­گیری تیم "ب" و توطئه­های جدید علیه ایران، 17 اردیبهشت ماه، قابل دسترسی در:
irdiplomacy.ir/fa/news/1983268
-  نادسن، اولاف (1386)، مطالعات امنیتی پساکپنهاکی: غیرامنیتی­کردن، امنیتی­کردن، ترجمۀ اصغر صارمی شهاب، فصلنامۀ امنیت سال پنجم، شمارۀ 3. 
-  ندیمی، رامین (1396)، جنگ سرد ایران و عربستان، قابل دسترسی در:
https://www.magiran.com/article/3666070
-  نصر، ولی رضا (1398)، آیندۀ روابط ایران و عربستان در گفت‌وگو با ولی نصر، قابل دسترسی در:                                       http://www.dinonline.com/content/6829
-  نوریان، اردشیر (1387)­، ادراک و اعتبارگرایی در نظریه­های امنیتی، فصلنامۀ علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، سال دوازدهم، ش پنجم.
-  هالستی، کالوی یاکو (1388)­، مبانی تحلیل سیاست بین­الملل، ترجمۀ مسعود طارم­سری و بهرام مستقیمی، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه. 
-  هانتر، شیرین (1398)، با وجود
فصلنامه آفاق امنیت
دوره 13، شماره 47
فصلنامه تابستان
مرداد 1399
صفحه 115-148

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 06 اردیبهشت 1400
  • تاریخ پذیرش: 06 اردیبهشت 1400
  • تاریخ انتشار: 01 مرداد 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار