آینده‌پژوهی تهدیدات نوظهور سیاست خارجی در خاورمیانه و تأثیرگذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار دانشگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) ارتش

چکیده

سیال بودن محیط و سرعت تحولات در حوزه سیاست منطقه‌ای و جهانی در طی یک دهه گذشته باعث ظهور و بروز برخی تهدیدات نوظهور شده که در صورت فقدان پیش‌نگری می‌توانند هم بر منافع ملی اثرگذار و هم به‌عنوان منبع تهدیدات امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران تلقی گردند. شناسایی تهدیدات نوظهور در حوزه‌های مختلف و ارائه راهکار در خصوص آن‌ها یک مسئله اساسی برای نظام سیاستگزاری کشورهاست چراکه تحولات محیط‎های داخلی، منطقه‎ای و بین‎المللی، تغییراتی را در محیط‎ عملیاتی و منافع جمهوری اسلامی ایران ایجاد و تهدیداتی را متوجه امنیت ملی نموده است. اهمیت پژوهش حاضر در این است که تهدیدات سیاست خارجی نوظهور پیش‌روی جمهوری اسلامی ایران را موردبررسی قرار داده و به نظام سیاستگذاری کمک می‌کند تا به‌موقع نسبت به کنش‌های تهدیدکننده، واکنش نشان داده و غافلگیر نشوند. رویکرد کلی این پژوهش از نوع اکتشافی (آینده‌پژوهی) بوده که با استفاده از روش آمیخته انجام‌شده است. در این پژوهش علاوه بر استفاده از پیمایش محیطی متون برای شناسایی کلان‌روندهای شکل‌دهنده به تهدیدات نوظهور، برای شناسایی پیشران‌ها و تهدیدات نوظهور تأثیرگذار بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از تعداد 10 تن از ‌کارشناسان، محققان و نخبگان علمی و دانشگاهی کشور استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مهم‌ترین تهدیدات نوظهور حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان تضعیف نظم رئالیستی امنیت محور، دولت‌های شکننده و زمان پریش منطقه، بهره‌گیری بازیگران رسمی و غیررسمی از بیوتروریسم، منازعات هیدروپلیتیکی و... به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Future study of emerging foreign policy threats in the Middle East and affecting the national security of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Ayob nikunahad
  • mohsen biuck
Assistant Professor of Air Defense University of Khatam Al-Anbia of the Army
چکیده [English]

The fluidity of the environment and the speed of developments in the field of regional and global politics over the past decade have caused the emergence of some emerging threats that, in the absence of foresight, can affect both national interests and become a source of security threats for the republic Islamic of Iran. Identifying emerging threats in various fields and providing solutions regarding them is a fundamental issue for the policy making system of countries because the changes in the domestic, regional and international environments have caused changes in the operational environment and interests of the Islamic Republic of Iran. and threats to national security. The general approach of this research is exploratory (future-study) which was carried out using a mixed method. In this research, in addition to using the environmental survey of texts to identify the macrotrends that shape emerging threats, 10 experts, researchers and academic elites of the country have been used to identify the drivers and emerging threats affecting the national security of the Islamic Republic of Iran. The findings of the research show that the most important emerging threats in the field of foreign policy of the Islamic Republic of Iran can be the weakening of the security-oriented realist order, fragile governments and the decay of the region, exploitation of bioterrorism by official and unofficial actors, hydro political conflicts, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Emerging threats
  • foreign policy
  • Islamic Republic of Iran Middle East
  • national security

Smiley face

ایوب محمد، (1394)، خاورمیانه از فروپاشی تا نظم یابی، ترجمه مهدی زیبایی و سجاد بهرامی مقدم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
ببران، صدیقه و هنر بخش، نازلی، (1387) بحران وضعیت آب در جهان و جمهوری اسلامی ایران؛ فصل‌نامه راهبرد، سال شانزدهم، شماره 48، تابستان.
بوزان باری و ویور الی، (1388)، مناطق و قدرت­ها، مترجم رحمان قهرمان پور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری (1378)، مردم، دولت‌ها، هراس، تهران: ترجمه و انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری و همکاران (1386) چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بهزادی، حمید (1375) اصول و روابط بین‌الملل و سیاست خارجی- چاپ دوم- دهخدا، تهران.
پای، لوسین (1380)، بحران­ها و توالی­ها در توسعه سیاسی، مترجم، غلامرضا خواجه سروی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پل دی، ویلیامز (1390)، درآمدی بر بررسی‌های امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر امیرکبیر.
دافوس آجا، (1397)، کتابچه همایش ملی واکاوی تهدیدات نوظهور دفاعی نظامی، معاونت پژوهش و تولید دانش.
دهشیری محمدرضا، (1396)، پیشران‌های نوظهور در نظم و امنیت غرب آسیا، مجموعه مقالات اولین کنفرانس امنیتی تهران؛ نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا، جلد سوم.
دهقان، حسین (1395)، تهدیدات نوظهور و الزامات دفاع هوشمند از منظر فرماندهی معظم کل قوا، سومین همایش ملی تبیین اندیشه­های دفاعی آیت‌الله خامنه­ای.
ربیعی، علی (1383) مطالعات امنیت ملی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‎المللی وزارت امور خارجه.
رحیمی رضا، (1395)، پیشامدها و پسامدهای طرح فدرالیزم در سوریه، خبرگزاری تابناک.
زرگان، جمیل و دهنوی، جلیل، (1394)، تهدیدات امنیتی بیوتروریسم و راه‌های مقابله با آن با رویکرد پدافند غیرعامل. فصلنامه پژوهش‌های حفاظت امنیتی، سال پنجم، شماره 19
سعادتی و همکاران، (1399)، تبیین تهدیدات نوظهور دفاعی جمهوری اسلامی ایران و ارائه راهبردهای نظامی متناسب با آن، داعا.
طالبی آرانی روح‌الله و زرین نرگس یحیی، (1396)، بین‌المللی شدن دولت و ناکامیابی آن در غرب آسیا؛ مطالعه موردی عراق از 2003 تا 2016؛ مجموعه مقالات اولین کنفرانس امنیتی تهران؛ نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا، جلد سوم.
عابدی، مهدی (1396)، افراط­گرایی مذهبی و نظم منطقه‌ای غرب آسیا: از نظم وستفالی تا امپراتوری‌های در سایه، مجموعه مقالات اولین کنفرانس امنیتی تهران؛ نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا، جلد سوم.
عراقچی، سید عباس (1393)، دیپلماسی آب؛ از منازعه تا همکاری، فصلنامه سیاست جهانی، دوره سوم، شماره 4، صص 119-91.
عصاریان نژاد، حسین (1387) جویشی بر امنیت ملی، تهران: دانشکده‌ علوم‌ و فنون‌ فارابی.
غفاری هشجین، زاهد؛ نیکونهاد، ایوب (1401)، سناریوهای نظم آینده منطقه خاورمیانه تا سال 2030 با تأکید بر کنشگری جمهوری اسلامی ایران و عربستان، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، دوره 15، شماره 1، پیاپی 57.
کرمی، علی، (1392)، پدافند غیرعامل در جنگ نوین، نقش فناوری­های نوین، فصلنامه پرستار و پزشک در رزم، شماره 21 و 22، بهار و تابستان
متقی، ابراهیم (1389)، گونه شناسی تهدیدات امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، شماره 8.
محمودنژاد، محمد (1381)؛ شناخت تهدیدهای امنیتی؛ تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
محمدالشمری، عفراء جاسم(1399)؛ تحلیل تأثیر بحران رهبری بر کارآمدی اتحادیه عرب؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
مرادیان محسن، (1399) تهدیدات نوظهور علیه ج.ا.ا، تهران: مرکز مطالعات راهبردی آجا
مرادیان، محسن (1385) درآمدی بر ابعاد و مظاهر تهدیدات، تهران: انتشارات راشا.
مرادیان، محسن (1388) شاخص‌های سنجش امنیت خارجی جمهوری اسلامی ایران، رساله دوره دکتری، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع و امنیت ملی.
هینه بوش ریموند، (1390)، چارچوب تحلیلی در سیاست خارجی کشورهای خاورمیانه، مترجمین: انوشیروان احتشامی، رحمن قهرمان پور و مرتضی مساح، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
Braff D. Shis D. Collins JJ. (2016) Synthetic biology platform technologies for antimicrobial applications. Ad Drug Del Rev. 1-9. http://dx.doi.org/10.1016/j.addr.2016.04.006.
Dando, MR. (1998) »The development of international legal constraints on biological warfare in the 20th century. Finnish yearbook of international law 1998.In press.
Eckstein, Gabriel, (2002) Development of international water Law and UN watercourse convention, Washington.
Ethel Machi and Jena Baker McNeill; “New Technologies, Future Weapons: Gene Sequencing and Synthetic Biology”; Homeland Security 2020; The Heritage Foundation August 2012.
Global Trends 2040: A More Contested World (2021) National Intelligence Council, 9781646794973, %U https://books.google.com/books?id=eNCNzgEACAAJ COSIMO REPORTS.
Goldsmith, Edward, (1990), 5000 days to save the planet; London: Hamlyn Publishing.
Parthes Volker, (2017), No order, no hegemon. The Middle East in flux, http://www.voltairenet.org/article195337.html
Poubard, J.A. and Miller, L.A. (1992) History of biological warfare: catapults to capsomeres. Annals of the New York Academy of Sciences, 666, 9 – 20.
Riedel S: Biological warfare and bioterrorism: a historical review. Proc Baylor U Med Cent 17:400-406, 2004.
Roberts B. Biological Weapons: Weapons of the future? Washington, DC: The Cebter for Strategic and International Studies, 1993.
Shama Nael, (2017), A New Middle East? https://www.alaraby.co.uk/english/comment/2017/9/11/a-new-middle east?utm_campaign=magnet&utm_source=article_page&utm_medium=related_articles
Wendt Alexander, (Spring 1992), Anarchy is what States make of it: the Social Construction  of  Power  Politics,  International  Organization, Vol. 46, No. 2.