مؤلفه‌های افزایش قدرت نرم و عمق راهبردی ایران در سوریه و عراق پس از ظهور داعش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران

2 استادیار گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه تهران

چکیده

قدرت و نفوذ جمهوری اسلامی ایران از زمان وقوع انقلاب اسلامی به­واسطة هم­تکمیلی عوامل داخلی و خارجی به میزان قابل‌ملاحظه­ای افزایش یافته است. تقویت انسجام و خودآگاهی هویتی، احیاگرایی و بیداری اسلامی، طرح و بسط گفتمان مقاومت و مقابله‌گرایی با نظام سلطه و الگودهی به جریان­های متعدد اسلامی را می­توان درزمرة جلوه­های قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه­ای دانست. سوریه و عراق را می­توان ازجمله عرصه­هایی دانست که جلوه­های قدرت نرم و عمق راهبردی نرم ایران در آنها از برجستگی خاصی برخوردار بوده است. قدرت و نفوذ ایران نه­تنها در دوران قبل از ظهور داعش در این دو کشور محسوس بوده، بلکه روند صعودی افزایش جایگاه نفوذ و قدرت ایران را می­توان به­خوبی در دوران پس از ظهور داعش نیز مورد ملاحظه قرار داد. دراین‌ارتباط، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که افزایش قدرت نرم و عمق راهبردی ایران در سوریه و عراق پس از ظهور داعش در پرتو چه مؤلفه­هایی قابل تبیین است؟ یافته­های مقاله حاکی از آن است که افزایش قدرت نرم و عمق راهبردی نرم جمهوری اسلامی ایران در سوریه و عراق پس از ظهور داعش را می­توان در پرتو مؤلفه­هایی چون: تحکیم و بازتولید فرهنگ مقاومت، الهام­بخشی و افزایش نقش ایران در عرصة سیاست و حکومت عراق و سوریه، تقویت تبادلات فرهنگی و اقتصادی و ائتلاف­سازی با قدرت­های منطقه­ای و فرامنطقه­ای و تقویت جبهه مقابله با نظام سلطه مورد ملاحظه قرار داد. مقالة حاضر، توصیفی ـ تحلیلی بوده و اطلاعات موردنیاز هم به روش کتابخانه­ای گردآوری می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Elements of Iran's Soft Power and Strategic Depth in Syria and Iraq after the Emergence of ISIS

نویسندگان [English]

  • Sajjad Najafi 1
  • Alireza Khosravi 2
1 Department of International Relations, Faculty of Law and political SCIENCE, University of Tehran
2 Assistant Professor, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

The power and influence of the Islamic Republic of Iran have increased significantly since the victory of the Islamic Revolution through a complementry combination of internal and external factors. Reinforcement of integration and identity self-awareness, Islamic revivalism and awakening, the development of a the discourse of resistance and confrontation with the domination system, and presenting models for multiple Islamic movements can be considered as manifestations of the Islamic Republic of Iran's soft power at the regional level. Syria and Iraq can be introduced as countries where the manifestations of Iran's soft power and soft strategic depth are particularly prominent. Iran's power and influence were not only noticeable in the pre-ISIS period, but can also be observed in the post-ISIS era upwardly. Hence, the main question of this study involves how the explanations of the increase in the soft power and strategic depth of Iran in Syria and Iraq after the emergence of ISIS could have been possible. The findings indicated that the development of soft power and soft strategic depth of the Islamic Republic of Iran in Syria and Iraq after the emergence of ISIS can be attributed to the following factors: promotion and reproduction of resistive culture, giving inspiration and increasing the role of Iran in the policy of Iraqi and Syrian governments, enhancing cultural and economic exchanges and making alliances with regional and trans-regional powers, and strengthening the frontier movements to confront the dominating powers. This is a descriptive-analytical research whose data is collected through library method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • soft power
  • ISIS
  • strategic depth
  • Iraq
  • Syria
ـ اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق (1398)، صادرات روزانه معادل ۲۵ میلیون دلار کالا به عراق. قابل دسترسی در:     https://ir-iqcc.com/?p=8070
ـ اسمعیلی، مرتضی (1396)، الگوی بومی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران؛ مدلی برای قدرت­سازی بازیگران منطقه­ای، فصلنامه سیاست، دورة 47، ش 4: 871 ـ 853.
ـ ایرنا (1396)، نقش کمک ایران به جلوگیری از سقوط اربیل از زبان نماینده کرد عراقی، کد خبر: 82859026، قابل دسترسی در: https://www.irna.ir/news/82859026/ (1397، 12 مرداد).
ـ ایرنا (1397)، سال 97 و جهش در روابط راهبردی ایران و سوریه، کد خبر: 83249740، قابل دسترسی در:        https://www.irna.ir/news/83249740/
ـ آبشناس، عماد (2019)، چرا امارات از یمن خارج می­شود؟ خبرگزاری اسپوتنیک، قابل دسترسی در: https://ir.sputniknews.com/opinion/201907295024788- (دسترسی 1397، 14 شهریور).
ـ برزگر، کیهان (1387)، ایران، خاورمیانه و امنیت بین­الملل، فصلنامه سیاست خارجی، سال 22، ش 3: 666 ـ 653.
ـ برزگر، کیهان (1397)، راهبرد سیاست خارجی ایران در توازن قوای منطقه­ای، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال 21، ش 4: 205 ـ 183.
ـ بصیری، انسیه و پانوچی، رافائلو (2016)، درک نقش ایران در بحران سوریه، ترجمه محسن محمودی و جواد عرب، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
ـ بوزان، باری و ویور، الی (1388)، مناطق و قدرت­ها: ساختار امنیت بین­الملل، ترجمة رحمن قهرمان‌پور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـ بیات، محسن؛ طاهری، ابراهیم و ذوالفقاری، مهدی (1397)، تبیین رابطه هویت اسلامی و سیاست امنیتی ایران در عراق و سوریه با روش تحلیل اسنادی، فصلنامة پژوهش­های راهبردی سیاست، سال 6، ش 24: 243 ـ 215.
ـ بی­بی­سی فارسی (اوت 2017)، محمد باقری عالی‌ترین مقام نظامی ایران به ترکیه رفت، قابل دسترسی در: https://www.bbc.com/persian/iran-40934083 / (1397، 25 بهمن).
ـ پوراحمدی، حسین (1389)، قدرت نرم و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، قم: بوستان کتاب.
ـ پورحسن، ناصر (1396)، تکوین عمق راهبردی هوشمند جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه، فصلنامه علوم سیاسی، سال 20، ش 79: 102 ـ 75.
ـ تابناک (1396)، سردار سلیمانی چگونه اربیل را از چنگ داعش نجات داد؟، کد خبر: ۷۴۹۳۵۹، قابل دسترسی در: https://www.tabnak.ir/fa/news/749359// (1397، 10 اسفند).
ـ جمشیدی، محمدحسین و محمدی، رسول (1393)، جمهوری اسلامی ایران و عراق نوین: تبیینی بر کاربرد قدرت نرم در عراق نوین درراستای تحقق ارزش­های انقلاب اسلامی، دوفصلنامة جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، دورة 2، ش 1: 86 ـ 61.
ـ جوادی ­ارجمند، محمدجعفر و طلوعی، هادی (1393)، تأثیر تهاجم نظامی امریکا به عراق بر قدرت هوشمند ایران در این کشور، فصلنامه سیاست، دورة 44، ش 4: 792 ـ 777.
ـ حاجی­یوسفی، امیرمحمد (1388)، هلال شیعی: فرصت­ها و تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران، اعراب و امریکا، فصلنامه دانش سیاسی، سال 5، ش 1: 192 ـ 159.
ـ خبرگزاری تسنیم (1393)، ابراهیم جعفری: هیچ مانعی برای حملات ایران علیه داعش در عراق وجود ندارد، قابل دسترسی در:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/09/17/582426/ (1397، 12 مهر).
ـ خبرگزاری فارس (1394)، «ابراهیم جعفری»: عراقی‌ها کمک‌های ایران را در زمان حمله داعش فراموش نمی‌کنند، قابل دسترسی در:
https://www.farsnews.com/news/13940117000338/- (1398، 14 فروردین).
ـ خبرگزاری فارس (1397)، اسد: قدردان رهبر معظم، دولت و ملت ایران هستیم، قابل دسترسی در: https://www.farsnews.com/news/13971109000835/ (1397، 26 بهمن).
ـ خرمشاد، محمدباقر (1390)، بازتاب­های انقلاب اسلامی ایران، تهران: نشر سمت.
ـ خرمشاد، محمدباقر (1392)، بزرگ‌ترین چالش «عمق راهبردی» ایران، قابل دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/others-dialog?id=22393 (1397، 15 آذر).
ـ دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال (1389)، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی در منطقة خلیج فارس، فصلنامة سیاست، دورة 40، ش 4: 122 ـ 103.
ـ رحمانی، منصور و شمس­آبادی، علی (1398)، بررسی مقایسه­ای دیپلماسی رسانه­ای ایران و ترکیه در عراق پساصدام، فصلنامة رهیافت­های سیاسی و بین­المللی، دورة 10، ش3: 93 ـ 74.
ـ ساژین، ولادیمیر (2017)، چشم­اندازهای بحران قطر و ایران، خبرگزاری اسپوتنیک، قابل دسترسی در: https://ir.sputniknews.com/near_east/201707222701454- (1397، 25 بهمن).
ـ سانا (2016)، امضای تفاهم­نامه تبادل دانشجو بین سوریه و ایران، خبرگزاری جمهوری عربی سوریه، قابل دسترسی در: https://sana.sy/fa/?p=70502 (1398، 25 فروردین).
ـ ستوده، علی­اصغر و کیانی، آذین (1397)، تأثیر منازعات داخلی سوریه و عراق بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامة پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، سال هشتم، شمارة 4: 209-171.
ـ سوری، روح­الله  (1398)، عراق در سالی که گذشت؛ فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی ایران، مرکز بین­المللی مطالعات صلح.
ـ سیفی، یوسف (1391)، ژئوکالچر اسلام­گرایی شیعی در خاورمیانه و تأثیر آن بر بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه آفاق امنیت، سال پنجم، ش 17: 93 ـ 63.
ـ شکوری، ابوالفضل و وزیریان، امیرحسین (1398)، احیای قدرت منطقه­ای ایران (2017 ـ 2005)،فصلنامه تحقیقات سیاسی بین­المللی، ش38: 30 ـ 1.
ـ شمسی، بهمن (1397)، پروژه خط آهن ایران، عراق، سوریه؛ امکان و پیامدها، اندیشکده راهبردی تبیین.
ـ صادقی، سیدسعید و عسگرخانی، ابومحمد (1390)، بررسی عملکرد قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در عراق جدید، فصلنامه سیاست خارجی، سال 25، ش 4: 949 ـ 927.
ـ عبدالله­خانی، علی (1390)، امنیت منطقه­ای خاورمیانه (رویکردها و الزامات)، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی.
ـ عطایی، فرهاد؛ قادری­کنگاوری، روح­الله و ابراهیمی، نبی­الله  (1390)، دیپلماسی عمومی و قدرت نرم؛ ایران و امریکا در عراق جدید، فصلنامه سیاست، دورة 41، ش 3: 203 ـ 189.
ـ عنایتی، علی؛ اطهری، اسدالله و حاجی­مینه، رحمت (1394)، بررسی تطبیقی دیپلماسی عمومی ایران و ترکیه در عراق و سوریه، فصلنامة مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال چهارم، شمارة 14: 93 ـ 73.
ـ فیلیپس، کریستوفر (1396)، چرا بشار اسد سقوط نکرد؟ آتلانتیک، ترجمه دیپلماسی ایرانی، http://irdiplomacy.ir/fa/news/1978282/
ـ گلشنی، علی‌رضا و سهرابی، حمیدرضا (1393)، نقش جمهوری اسلامی ایران در قیف ژئوپلیتیک غرب آسیا، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین­المللی، ش 18: 117 ـ 81.
ـ متقی، ابراهیم و رشاد، افسانه (1390)، نقش قدرت نرم در گسترش بیداری اسلامی خاورمیانه، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال نهم، شمارة 33: 135 ـ 101.
ـ محمدیان، علی و ترابی، قاسم (1394)، بسترها و عوامل مؤثر در شکل­گیری گروهک تروریستی داعش، فصلنامه سیاست دفاعی، سال 24، ش 93:  266 ـ 231.
ـ موسوی، سیدصدرالدین (1393)، الگوی تحلیلی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، سال اول، ش 1:  184 ـ 179.
ـ ناجی، ناصر و فرجی­راد، عبدالرضا (1394)، آینده سیاسی سوریه و منافع استراتژیک ایران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال دوازدهم، ش 45: 66 ـ 51.
ـ نیاکویی، سیدامیر و ستوده، علی­اصغر (1394)، تأثیر منازعات داخلی عراق و سوریه بر مجموعه امنیتی خاورمیانه (2011 ـ 2015)، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست، سال چهارم، ش 15: 177 ـ 153.
ـ نیاکویی، سیدامیر و پیرمحمدی، سعید  (1398)، سیاست‌گذاری امنیتی ایران درقبال منازعات خاورمیانه پس از بهار عربی (2018 ـ 2011)، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، دورة 5، ش 1: 194 ـ 167.
وفایی­فرد، فرهاد  (1398)، نقش‌آفرینی اقتصادی عربستان در عراق؛ اهداف و پیامدها، اندیشکده راهبردی تبیین، شناسه خبر: ۳۱۴۸۲.