نفوذ در فقه روابط بین‌الملل شیعی: مطالعة تطبیقی نگاه فقهای سه دورة پیشامشروطه، مشروطه و انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه جامع امام حسین(ع)

2 استادیار دفتر مطالعات وزارت امور خارجه

3 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

چکیده

در این مقاله ضمن بررسی مفهوم نفوذ در علم روابط بین‌الملل معاصر و ارتباط آن با مفاهیم قدرت و سلطه، به کنکاش دربارة مفهوم نفود در نگاه فقهای شیعه در قالب سه دورة پیش از مشروطه، مشروطه و انقلاب اسلامی پرداخته می‌شود. در این پژوهش، از روش تحقیق اجتهادی که نزدیکی با روش هرمنوتیک شلایرماخر دارد، برای بررسی متون فقهی استفاده شد. با بررسی آثار شیخ طوسی و محقق حلی، دو فقیه برجستة دورة پیش از مشروطه، مشخص شد که در این دوره، واژة نفوذ در ضمن قاعدة نفی سبیل مورد نظر فقها بوده و به‌جز پرداختن به نفوذ حاکم جامعه در قالب فقه سیاسی، بحث دیگری دربارة نفوذ در نظام بین‌الملل وجود نداشته است. اما در دورة مشروطه با بررسی آثار فقهی آخوند خراسانی و علامه نائینی، آشکار شد که واژة نفوذ در ارتباط با نظام بین‌الملل، به‌صراحت توسط فقها به کار رفته است و ایشان دربارة نفوذ از طریق دیپلماسی رسمی هشدار داده و مسلمانان را به نفوذ دشمن و حمله به ایران و لیبی هوشیار نموده و بارها اعلام خطر کرده‌اند. اما فقهای دورة انقلاب اسلامی، و به طور خاص امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای بیشترین تفصیل را دربارة واژة نفوذ داشته و به انواع سه‌گانة نفوذ از طریق دیپلماسی رسمی، دیپلماسی غیررسمی و دیپلماسی عمومی هشدار داده و نفوذ از طریق سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی را تشریح کرده و به دلیل شرایط خاص زمانه و تصدیگری امور حکومتی توسط فقها، بیش از هر دورة فقهی به بحث نفوذ در نظام بین‌الملل پرداخته‌اند. می‌توان به‌صراحت گفت تصدیگری امور حکومتی توسط فقها ارتباط مستقیم با تفصیل یافتن مباحث فقها دربارة واژة نفوذ در نظام بین‌الملل داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Influencing the Jurisprudence of Shia International Relations: A Comparative Study of the Jurists of the Three Pre-Constitutional, Constitutional and Islamic Revolutionary Courts

نویسندگان [English]

  • hadi tajik 1
  • Seyed Mohammad sadatinejad 2
  • mohammad hassab moslemi 3
1 Assistant Professor Imam Hussein University of Technology
2 Assistant Professor of the Department of State Studies
3 PhD student of Quran Science and Hadith of Mazandaran University
چکیده [English]

This article examines the concept of influence in the science of contemporary international relations and its relation to the concepts of power and domination and explores the concept of infiltration in the view of Shiite jurists in the three rounds of pre-constitutional, constitutional and Islamic revolution. In this study, the method of ijtihad research, which is close to Schleiermacher's hermeneutics, was used to study the legal texts. By examining the works of Sheikh Tusi and Mohagheq Hali, two prominent jurists of the pre-constitutional period, it was found that in this period, the term of influence was also a rule rejected by the scholars and, besides dealing with the dominant influence of society in the form of political jurisprudence, was another debate. There has been no influence in the international system. But during the constitutional period, by examining the legal works of the mullahs of Khorasani and Allameh Nai, it was revealed that the word of influence in relation to the international system was clearly used by the jurists and that he warned of the influence through official diplomacy and attacked the Muslims and the enemy. They have been alert to Iran and Libya and have repeatedly declared danger. But the scholars of the Islamic Revolution, and in particular Imam Khomeini (R) and Imam Khamenei, have been most eloquent on the term influence and have warned of the three types of influence through formal diplomacy, informal diplomacy and public diplomacy, and political, economic, They have described the military and the cultural, and because of the specific conditions of the time and the jurisprudence of state affairs more than any jurisprudential period have discussed the influence of the international system. It can be clearly stated that the jurisprudence of government affairs has been directly related to the elaboration of jurists' arguments about the term influence in the international system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Influence
  • International Relations Jurisprudence
  • Political Jurisprudence
  • Islamic Revolution
ابوالحمد، عبدالحمید (1376). مبانی سیاست، تهران، توس، ج 1.
آشوری، داریوش (1364). فرهنگ سیاسی، تهران، مروارید.
افتخاری، اصغر و همکاران (1387). قدرت نرم و سرمایة اجتماعی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
آقابخشی، علی (1363). فرهنگ علوم سیاسی، تهران، تندر.
المعانی (1394)، «معنای واژة نفوذ به نقل از المعجم الغنی و المعجم اللغة العربیة المعاصر»،
http://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B0/
تولایی، محمد (1387). تحلیلی بر گفتمان هیئت‌حاکمة جدید امریکا، تهران، پژوهشکدة مطالعات و تحقیقات بسیج.
حسینی خامنه‌ای، سیدعلی (1394). سخنرانی در جمع فرماندهان گردان‌های بسیج، دسترسی در:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=31519، ٤ آذر 13٩٤.
ـــــــــــــــــــــــــ (1380). بیانات در پایان درس فقه با عنوان نفوذ امریکا در رژیم پهلوی، تاریخ ٢١/١١/١٣٨٠، www.farsi.khamenei.ir، تاریخ بازدید ٢٩ آذر 13٩٤.
ــــــــــــــــــــــــ . حدیث ولایت (مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مؤسسة پژوهشی-فرهنگی انقلاب اسلامی، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای.
خامنه‌ای، سیدعلی، درس خارج، کتاب جهاد، سایت امام خامنه‌ای.
خراسانی، ملامحمدکاظم (1390). فقه فتوایی، قم، دبیرخانة علمی کنگرة آخوند خراسانی، ج 3، دسترسی در: مجموعه آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1388 ب). ولایت فقیه، حکومت اسلامى، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)‏.
ــــــــــــــــــــ (1387 الف). توضیح المسائل، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).‏
ـــــــــــــــــــــــ (1387 ب). جهاد اکبر، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).‏
ــــــــــــــــــــــ (1388 الف). وصیت‌نامة سیاسى-الهى امام خمینى(ره)، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
ــــــــــــــــــــ (1386). تحریر الوسیله (ترجمة فارسى)، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
«دیدگاه شلایرماخر دربارة هرمنوتیک»، دایرةالمعارف طهور، دسترسی در: www.tahoor.com، تاریخ بازدید 27 اسفند 1393.
دوئرتی، جیمز و رابرت فالتزگراف (1372). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمة علیرضا طیب و وحید بزرگی، تهران، قومس.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1390). «مبانی فرانظری نظریة اسلامی روابط بین‌الملل»، در: محمود واعظی، دین و روابط بین‌الملل، مرکز تحقیقات استراتژیک .
رجایى، فرهنگ (1368). «سیاست چیست و چگونه تعریف مى‏شود؟»، سیاست خارجى، س ۴، ش ۱ و ۲.
سریع‌القلم، محمود (1371). توسعة جهان سوم و نظام بین‌الملل، تهران، سفیر.
سلیمی، حسین (1390)، «عدم تعارض: بنیاد نگرش اسلامی به روابط بین‌الملل»، فصلنامة روابط خارجی، س 3، ش 3، پاییز 1390.
صادقپور، ابوالفضل (1372). «نظارت یا کنترل کردن»، مدیریت دولتى، دورة جدید، ش ۲۲.
فیرحی، داوود (1389). «سیمای عمومی فقه سیاسی»، در: منصور میراحمدی، درس‌گفتارهایی در فقه سیاسی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلی (محقق حلی)، جعفر بن حسن (1412ق). النهایة و نکتها، قم، جامعة مدرسین.
ــــــــــــــــــــــــــ (1383). شرائع الإسلام فى مسائل الحلال و الحرام مع التعلیقات، قم، استقلال.‏
ـــــــــــــــــــــــــــ (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چهارجلدی)، قم، اسماعیلیان.‏
مطهرنیا، مهدى (1368). قدرت، انسان و حکومت ، ج ۱.
موسوی‌نیا، سیدرضا (1392). الگوهای تصمیم‌گیری در سیاست خارجی ایران، قم، دانشگاه مفید.
عمید زنجانی، عباسعلی (1383). فقه سیاسی، ج 8 (فقه و سیاست: تحول مبانی اندیشة سیاسی در فقه شیعه)، امیرکبیر.
ـــــــــــــــــــــ (1390). مبانی اندیشة سیاسی در اسلام.
عباسی، محمدمسعود (1386). ترجمه و شرح کفایة الأصول (سه‌جلدی)، قم، دار الفکر.
طوسی، محمد بن حسن (1389). مجموعه آثار، خدمات کامپیوتری نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــ (1407ق). الخلاف (شش‌جلدی)، قم، جامعة مدرسین.
ــــــــــــــــــــــ (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه (هشت‌جلدی)، تهران، مرتضوى.‏‏
ــــــــــــــــــــــ (1382). تلخیص الشافی (چهارجلدی)، قم، محبین.
ــــــــــــــــــــــ (1411ق). الغیبة للحجه، قم، دار المعارف اسلامى. ‏
هالستی، کی. جی. (1373). ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ س‍ی‍‍اس‍ت‌ ب‍ی‍ن‌‌ال‍م‍ل‍ل‌، ت‍رج‍م‍ة‌ ب‍‍ه‍ر‌ام‌ م‍س‍ت‍ق‍ی‍م‍‍ی‌ و م‍س‍‍ع‍ود ط‍ارم‌س‍ر‌ی‌، تهران، وز‌ارت‌ ‌ام‍ور خ‍‍ارج‍ه‌، مؤس‍س‍ة چ‍‍اپ‌ و ‌ان‍ت‍ش‍‍ار‌ات‌.