شکنندگی دولت و نابسامانی جامعه در عراق؛ بستری برای بحران امنیتی ظهور و گسترش داعش

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

چکیده
پس از شکل‌گیری نظام سیاسی نوین در عراق پسا صدام، این کشور شاهد ظهور و رشد امواجی از سلفی‌گری بوده که در سال 2004 در قالب القاعده و سپس در سال 2014 به صورت داعش، در این کشور نمایان شدند القاعده به سبب ظهور و گسترش در افغانستان پدیده‌ای نو نبوده، اما تبدیل آن به گروه موسوم به دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) این مساله را در اذهان پژوهش‌گران ایجاد کرد که چرا داعش در عراق ظهور کرد و گسترش یافت. بر این اساس سوال اصلی این مقاله به این شکل طراحی شده که مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز ظهور و گسترش داعش در عراق کدام است؟ و در پاسخ به این سوال فرضیه‌ای ابتدایی طراحی شده بدین صورت که دولت شکننده (بحران‌های ناشی از منازعه بر سر مسایل سیاسی، اقتصادی و نظامی) و جامعه‌ی نابسامان (شکاف‌های قومی ـ مذهبی جامعه‌ی عراق) منجر به ظهور و گسترش داعش گردید. ادعای اصلی مقاله این است که شکنندگی دولت از یک سو در قالب 1) مشکلات ناشی از بحران مشروعیت سیاسی نظام فدرال در چالش میان گروه‌ها و جریان‌های سیاسی، 2) ناتوانی اقتصادی کشور در شکل‌دادن به رفاه اقتصادی و ایجاد توسعه‌ی اقتصادی متوازن و هم چنین منازعه بر سر منابع طبیعی کشور و به کنترل درآوردن آن و نیز 3) ضعف نیروهای نظامی و انتظامی کشور که با شکست در مقابل داعش همراه بود و از سوی دیگر، نابسامانی جامعه در قالب خشونت‌های قومی و مذهبی، زمینه را برای ظهور و گسترش این نیرو در عراق پس از 2003 فراهم نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Fragility of the Iraqi State and the Social Disarray; Paving the Way for the Security Crisis and the Emergence and Expansion of Daesh (ISIS)

نویسندگان [English]

  • alireza hoseinzadeh 1
  • amirmohammad hajiyousofi 2
1 Master’s degree of international relations, Shahid Beheshti University
2 Associate professor at Shahid Beheshti University
احمدی، کوروش (1384). عراق پس از سقوط بغداد، روند تدوین قانون اساسی عراق: تحلیل‌ها و دیدگاه‌ها، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
ـ پورسعید، فرزاد (1390). چشم‌انداز عراق آینده، برآورد استراتژیک عراق آینده، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـ حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1379). مروری بر نظریه‌های مختلف درمورد صنعتی‌شدن کشورهای آسیای جنوب شرقی، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 1.
ـ حق‌پناه، جعفر (1387). مسئله کرکوک و چالش قومی ـ مذهبی در عراق، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم، شماره 20.
ـ حیدری، الهام (1393). کالبدشکافی جریان داعش؛ بررسی زمینه‌های ذهنی، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، فصلنامه علمی ـ تخصصی حبل‌المتین، سال سوم، شماره 9.
ـ خسروی، غلام‌رضا (1390). چشم‌انداز عراق آینده؛ بررسی روندهای داخلی و خارجی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـ زرین‌نرگس، یحیی (1394). بررسی چرایی ناکامی دولت‌سازی در عراق جدید و ارائه‌ راهکارها، پایان‌نامه‌ دوره‌ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده‌ علوم اقتصادی و سیاسی.
ـ سلیمی، آرمان و زرین‌نرگس، یحیی (26 خرداد 1393). بحران داعش و سناریوهای پیش ‌روی حکومت اقلیم کردستان عراق، دوهفته‌نامه دیار کهن، شماره 72.
ـ سلیمی، آرمان (24 اسفند 1394). چرا آزادسازی موصل در عراق مهم است؟، قابل دسترس در:                                             http://alwaght.com/fa/News/46321
ـ سلیمی، آرمان (21 بهمن 1394). تلاش امریکا برای اجرای‌ شدن طرح ایجاد اقلیم سنی در عراق، قابل دسترس در:                    http://alwaght.com/fa/News/42615
ـ سلیمی، آرمان (2 خرداد 1392). آیندۀ سیاسی عراق در چارچوب طرح جوزف بایدن: امکان یا امنتاع شکل‌گیری ساختار فدارلیستی در عراق، قابل دسترس در:
http://www.isrd.ir/index.php/2-2/137-2013-05-23-05-04-46
ـ طالبی‌آرانی، روح‌الله و زرین‌نرگس، یحیی (1395). بین‌المللی‌شدن دولت در خاورمیانه: مطالعه‌ موردی عراق از 2003 تا 2016، کنفرانس امنیتی تهران: نظم امنیتی منطقه‌ای در غرب آسیا. سالن اجلاس سران، 21 آذر، کتاب سوم همایش.
ـ فوکویاما، فرانسیس (1396). نظم و زوال سیاسی، ترجمه رحمان قهرمان‌پور، تهران: انتشارات روزنه.
ـ قهرمان‌پور، رحمان (22 بهمن 1396). تضادهای کارآمدی و دموکراسی از دیدگاه فرانسیس فوکویاما، مجله نسیم توسعه، به آدرس:                                 http://nasimetosee.ir
ـ قهرمان‌فیلی، صاحب (14اسفند 1391). دشواری‌های اجرای ماده 140 قانون اساسی عراق، قابل دسترسی در:
http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=41148#Title
ـ کسرایی، محمدسالار و داوری‌مقدم، سعیده (1394). برآمدن داعش در خاورمیانه: تحلیل جامعه‌شناختانه، فصلنامه‌ روابط خارجی، دوره  7، شماره  1، پیاپی 25.
ـ نصری، قدیر؛ سلیمی، آرمان و ولدبیگی، آرام (1392). جایگاه کرکوک در معادلات راهبردی عراق: با تمرکز بر موضوعات کلیدی و کارگزاران تحول، فصلنامه آفاق امنیت، سال پنجم، شماره 19.
ـ یزدان‌فام، محمود (1392). دولت‌های شکننده و امنیت انسانی، تهران: پژوهشکده‌ مطالعات راهبردی. چاپ دوم.
-      Abbas, Yasir and Tromby, Don (2014), “Inside the Collapse of the Iraqi Army's”. 2nd Division, War on the Rocks 1
-      Bouillon, M. E. (2012), “Iraq’s state-building enterprise: State fragility, state failure and a new social contract”, International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 6(3), 281-297.
-      Byman, Daniel (2001). “Iraq after Saddam”. Washington Quarterly, 24, no. 4
-      Byman, Daniel (2015), “Al-Qaida, The Islamic State, and the Global Jihadist Movement”, Oxford: Oxford University Press.
-      FP and Fund for Peace (2005 - 2016). “Fragile States Index”. Available at: www.fundforpeace.org.
-      Gerges, Fawaz (2016), “ISIS: A History”, Princeton: Princeton University Press.
-      Gopal, Anand (2016), “The Roots of ISIS: Imperialism, Class, and Islamic Fundamentalism”, International Socialist Review, June retrieved from http://isreview.org/issue/102/roots-isis.
-      International Crisis Group (28 October 2008), “Oil for Soil: Toward a Grand Bargain on Iraq and the Kurds”, Middle East Report N°80.
-      Jackson, Robert (1993), “Quasi-States: Sovereignty, International Relations and the Third World”, Cambridge University Press.
-      Katzman, Kenneth (May 26, 2015). “Iraq: Politics, Security, and U.S. Policy”. Congressional Research Service. Available at: www.crs.gov
-      Migda, Joel (1988), “Strong Societies and Weak States: State-Society Relations and State Capabilities in the Third World”, Princeton University Press.
-      Newman, Edward (2009), “Failed States and International Order: Constructing a Post-Westphalian World”, Contemporary Security Policy, 30, 3.
-      Nasri, Ghadir & Salimi, Arman (2013). “The Politics of Kirkuk: Policy Implication for Iran”. Iranian Review of Foreign Affairs. Vol. 3, No. 4, pp. 75-100.
-      Rothberg, R. (2002), “The New Nature of Nation-State Failure”, The Washington Quarterly 25, 3: 85-96.
-      Todenhofer, Jurgen (2015), “The Islamic State”, Available at: https://archive.org/download/EbookTheRevivedCaliphate2014/Ebook-The-REVIVED CALIPHATE-2014.pdf.
-      United States Institute of Peace (2015), “The Current Situation in Iraq”, A USIP Fact Sheet. Available at: http://www.usip.org/publications/the-current-situation-in-iraq
-      United States Commission on International Religious Freedom (2015), “IRAQ, ANNUAL REPORT”. Available at: http://www.uscirf.gov/
-      Zartman, I. W. (1995), “Collapsed states: The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority”, Boulder, CO: L. Rienner Publishers.
-      Available at: https://www.iraqbodycount.org/database.
-      Available at: http://fsi.fundforpeace.org.
-      Available at: https://fa.alalam.ir/news/3367666.
-      Available at: http://www.irinn.ir/fa/news/54950.
-      Available at: http://www.farsnews.com/news/13930917000999.
-      Available at: https://fa.alalam.ir/news/1640329.